kitaaba herregaa banuu.
id taanzaniyaa argachuu.
mana keenya deebi'uu barbaanna. waggoota 5 booda jiraachuu dhaabbataa argachuu qabna. ummata ta'uu dandeenya.
kitaaba afaan swahili barnoota dirqamaa torban 4-6f visa keessatti.
tanzainaan si gurguddaa ta'uu dhaabbi.
visa 90 guyyoota hundaaf barbaachisummaa hunda haqi.
yoo afrikaa irraa dhufan diaspora keessa jiran afrikaa keessatti, kunis taanzaniyaa, yeroo hunda deebi'uu fedhan, mootummaa taanzaniyaa akka carraa kana banaa taasisuuf yaada cimaa qaba. yoo isaan dinagdee/mootummaa irratti rakkoo hin uumin, hayyama argatanii booda iddoo jireenyaa yeroo dheeraa nuuf kenni, taanzaniyaa ni guddifna, hin xiqqeessinu yookaan achi keessatti dhaabbanna. galatoomaa.
ani umuriin koo 73 dha, fi biyya taanzaniyaa mana boqonnaa koo taasisuuf fedhii qaba, akkasumas daldala naannoo fi diaspora waliin maallaqa invest gochuu barbaada.
diyaaspooraa keenyaaf eenyummaa keenya dhugaa agarsiisuu danda'uuf carraa kennuuf. maallaqa bu'uura ta'e fi nageenya maallaqaa mirkaneessuuf invastimantii hayyamuu.
yeroo gahaa (waggaa 2 ykn caalaa) haala haaraa/afaan/duudhaafi jireenya haaraa keessatti of qopheessuuf kenname, ji'a 3 keessatti iddoo irraa buqqifamuu hin barbaachisne, anaan dhugumaan amana diaspora'n fedhii qaban (akkasumas anaan fi namoota hedduun) tanazaaniyaatti yeroo dheeraa jiraachuuf deemuudhaan biyya ijaaruuf gargaaraa, milkaa'ina keenya ni dabala. kunis, dinagdee ni jabeessa, namni hundumtuu ni mo'ata!
giddugala lixaa keessatti, hojii, dhuunfaa fi kan biroo akkamitti geggeessuu akka qabnu beekna. aadaa fi duudhaa naannoo keenya hubachuu fi kabajuun barbaachisaa dha. giddugala tokko nu barbaachisa, achitti gargaarsa argachuuf fi qajeelfama us irraa tz'itti ce'uu irratti nu gargaara. giddugala kaffaltii irratti hundaa'e, gatii isaa caalaa gargaarsa nuuf ta'uuf, wantoota armaan olitti tarreeffaman irratti nu gargaaree jira:
a) bakka qubannaa mijataa argachuu
b) hojii jalqabu
c) naannoo naannoo waliin walitti dhufeenya uumu
d) afaan swahili barachuu
e) rakkoolee imala waliin walqabatee furuun
dar keessatti walitti dhufeenya hedduu jiru, kunis gargaarsa guddaa ta'a. giddugala tokkoon walitti dhufeenya ummata diaspora ce'aa jiruuf akkamitti humna guddaa ta'a?
yoo baasiin hayyama jireenya fi hojiitiin baay'ee ol'aanaa ta'e (kilaashaa keessatti), yeroo hayyama sanaa waggaa 5 hanga 7 gidduutti ta'uu qaba.
ani yaada koon, miidiyaa naannoo kun namoota naannoo sanaaf waan tokko dubbachuu qaba. fakkeenyaaf, yoo nu keessaa tokko argitan, nagaa nuuf jedhaa, tola ta'aa, hin ilaallinaa fi nu gargaaraa akka mana keenyaatti akka ofii keenya ittiin dhufnu nu gargaaraa. maaloo, yeroo hundumaa yaadadhaa, nuti bakka tokkicha beeknu irraa baqannee jirra sababni isaas dhiibbaa cimaa sana waliin hin qunnamuuf. kanaaf, namoota balaa/dhiibbaa irraa baqatan akka mana keessan dhufanitti nu simachuu qabdu.
ani amana tanzania biyyoota biroo akka gaanahatti ilaalu qaba, kan nuuf balbala banan karaa hedduu, akka jiraachuu yeroo dheeraa/lammiilee lamaa fi akkamitti kun biyyattii faayidaa hedduu, keessumaa dinagdee irratti, argamsiisee jiru.
yoo qofa taanzaaniyaa naannoo jiran hubatanii, maatii keenya gara mana keenya deebi'aa jirra, biyya ijaaruuf dhufne, hin fudhannu.
qorannoo, karoora, qopheessuu fi yaada haaraa banaa qabaadhu.
namoonni biroo nu waliin obsaan jiraachuu fi namni hundumtuu as dhufee ofii isaa qabeenya fudhachuuf hin dhufne akka hubatan nu barbaachisa. namoonni keenya hedduun maallaqa xiqqoo waliin dhufnee, jireenya fooyya'aa uumuuf fi hawaasa waliin hojjechuu dhufne.
biyya biroo namoonni ameerikaa muraa gurraacha caalaa gaarii ta'uu isaanii yaaduu dhaabbi. dogoggora keetiin qabbaneessi fi rakkoo uumte furuuf yaali. akkasumas, taanzaaniyaa keessatti namoonni adii waaqeffachuu dhaabuun ni gargaara.
hir'isi badiisa, seerota waliin walsimsiisi, adeemsa ifaa fi gabaabaa fi kallattii akkasumas akkamitti diaspora yookaan maallaqa daldalaa dhufaa jiruuf itti fayyadamu.
ani amana, karaa salphaa ta'e kan ummata diasporaan, keessumaa kanneen ofii isaanii dinagdee cimsuuf fi tajaajiloota, qabeenya, kkf kennuuf gargaarsa ta'uu danda'an, argachuuf qabaachuu qaba. dhugumatti, taanzaniyaa seenaa jabaa fi carraa hin fayyadamne hedduu qabdu, diasporaan baay'ee fagaate gara mana isaaniitti simachuu danda'a, akkasumas daandiiwwan fi xalayaa diimaa (fakkeenyaaf, viizaa gabaabaa, gara biyyaatti fi ba'uu haala haaromsuu, kkf) kanneen biyyoota awurooppaa kolonii fi ameerikaa kaabaa keessatti nu mudatu hin fayyadamne. yoo nuti obboloota fagaate taanee, akka kana nu ilaali. taanzaniyaa fakkeenya gaarii uumuun dinagdee ishee, walitti dhufeenya gurraacha addunyaa, fi waliin ijaaruuf gaarii ta'a.
maqaa ofiisaa tokko qabaachuuf, kanneen biyya alaa irraa dhufan, taanzaniyaa keessatti yeroo dheeraa jiraachuuf barbaadan hunda qindeessu.
akkam mark, ani dhiira taanzaaniyaa waliin heerumee jira, inni zimbaabwe keessatti dhalate. maatiin isaa du'anii taanzaaniyaa keessatti awwaalamanii jiru. maatiin isaa wankie zimbaabwe keessatti hojjetan, yeroo penshinii argatan immoo taanzaaniyaa deebi'anii jiru. yeroo penshinii argannu taanzaaniyaa deebi'uu barbaanna. amma yeroo ammaa lafa/ mana bituuf rakkina keessa jirra. mootummaan diasporaaf deebi'uu salphisuun danda'aa?
aniis rakkoo walfakkaatu qaba, maatiin koo wankie zimbaabwe keessatti hojjetan, yeroo penshinii argatan immoo zambiyaa deebi'anii jiru. ani zimbaabwe keessatti dhaladhe. covid dura zimbaabwe, zambiyaa fi taanzaaniyaa daawwachuuf deemna turre. afrikaa bara 1999 keessa baane, ilmaan 3 qaba, isaanis guddatanii jiru.
akka yaadachiiftu, mootummaa zimbaabwe afrikaanota maatii isaanii zimbaabwe alatti dhalatan "aliens" jedha. id isaanii "aliens" jedhamee barreessame. zimbaabwe keessatti dhalannee, barannee fi mootummaa zimbaabweef waggaa 8 hojjetnee jirru ta'ullee, akka ummata zimbaabwe ta'anii galmaa'uu fi kaffaluun nuuf himame. (kun qooduu dandeessa, garuu maqaa koo hin tuqinaa)
mama afrika diasporaaf deebi'uu salphisuun fi qubannaa argachuuf gargaarsa gochuu danda'uu yoo ta'e, odeeffannoo gaarii ta'a.
maaf mark, seenaa koo gabaabaa siif ibsuu kootiif dhiifama.
ani yaada kootti, kan mark meets africa'n dhiyeessu, barbaachisummaa diyaaspooraa guutuu fi faayidaa guddaa taanzaniyaa'rratti ni ta'a.
hojii jalqabuuf yeroo barbaadu, haraama ykn shororkeessummaa hin jiru.
nuti ummata ta'uu dandeenya.
hundi keenya wal irraa of qusachuu fi walitti dhufeenya maallaqa irratti wal faallessuuf yaaluun dhaabbannee, walitti dhufeenya keenya tokkummaa keenya hubachuu qabna. hundi keenya garaa keenya keessatti naannoo jaalalaa fi nagaa ta'e uumuuf fedhii qabna, kan taanzaniyaa fi diyaaspooraa hundaaf.
seerota imala keessan keessatti namoota yeroo dheeraa jiraachuuf fedhii qaban simachuuf qajeelfama qopheessaa.